Μπλόκο Δουργούτιου
Ξημερώματα της 9ης Αυγούστου 1944 γερμανοί στρατιώτες με άνδρες των ταγμάτων ασφαλείας περικυκλώνουν την περιοχή Δουργουτίου από την Λ. Βουλιαγμένης μέχρι τη Νέα Σμύρνη και από τη Λ. Συγγρού μέχρι το Κατσιπόδι (Δάφνη). Με χωνιά καλούσαν όλους τους άνδρες από 16 μέχρι 60 ετών να συγκεντρωθούν στον χώρο του εργοστασίου ελαστικών της ΕΘΕΛ (στο σημερινό ξενοδοχείο Ιντερκοντινένταλ). Η δια βοής απειλή τόνιζε την άμεση εκτέλεση εκείνων που δεν συμμορφώνονταν με την διαταγή. Αν και αρκετοί προλαβαίνουν να διαφύγουν, τα εκτεταμένα μπλόκα οδηγούν ακόμα και ανυποψίαστους στον προκαθορισμένο χώρο συγκέντρωσης.
Μπροστά από το εργοστάσιο της ΕΘΕΛ (σημερινή οδό Στρογκόνωφ) συγκεντρώθηκαν πάνω από 1200 άτομα, τα οποία μετά από τρεις ώρες ορθοστασία στον ήλιο διατάχθηκαν να στοιχηθούν. Στη συνέχεια άνδρες των ταγμάτων ασφαλείας έκαναν τον έλεγχο ταυτοτήτων με την βοήθεια προσωπιδοφόρων. Όσοι ήταν γνωστοί για την αντιστασιακή τους δράση οδηγούνταν στο προαύλιο του εργοστασίου όπου μετά από σκληρά βασανιστήρια εκτελούνταν επί τόπου. Μέχρι τη μεσημεριανή διαλογή θα εκτελεστούν στο μαντρότοιχο του εργοστασίου της ΕΘΕΛ περίπου 150 άτομα. Στη συνέχεια η φάλαγγα των 2.500 ατόμων κατευθύνεται πεζή αρχικά στο εργοστάσιο του ΦΙΞ και έπειτα στο Στρατόπεδο Χαϊδαρίου. Καθ’ οδόν πολλοί καταφέρνουν να ξεφύγουν, αλλά εξακόσιοι οδηγούνται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας.
Το απόγευμα της ίδιας ημέρα, με την αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων από το Δουργούτι, πυρπολείται το μεγαλύτερο μέρος του προσφυγικού οικισμού. Το χαρακτηριστικό χαρακτικό του Κώστα Πλακωτάρη κυκλοφόρησε εκείνες τις ημέρες από χέρι σε χέρι.
Ο Θανάσης Δεφαράνος, αφηγείται ότι ύστερα από μια προσπάθεια για να ξεφύγει από το Μπλόκο, προς το ΦΙΞ, πέφτει πάνω σε περίπολο των ταγμάτων ασφαλείας μεταξύ οδών Λυσιμαχίας & Πίσσας
- «Που πας ρε, δες άκουσες τα χωνιά;
- Πάω στη δουλειά μου και έχω αργήσει!
- Τι λες ρε π…., ποια δουλειά! Γρήγορα στη πλατεία, φωνάζουν ενώ συγχρόνως χτυπάνε με τους υποκόπανους, με γροθίες και κλωτσιές ασταμάτητα»
Πηγή: Κυριακός, Γιάννης, Εθνικοαπελευθερωτικός Αγώνας Νέα Σμύρνη – Φάληρο 1941-1945 (χ.ε.,Νέα Σμύρνη, 1983)
Μπλόκο Δουργούτιου
«Το βράδυ του μπλόκου ήμουνα υπεύθυνος στο φρουραρχείο Δουργουτίου. Όταν ο Αη Μουράτ μας ειδοποίησε, κινηθήκαμε για να βγούμε απ’ τον κλοιό διασχίζοντας την Λεωφόρο Συγγρού από του Φορντ. Σύμφωνα με σχετική διαταγή που υπήρχε, να προσπαθούμε να βγαίνουμε απ’ τα μπλόκα και να χτυπάμε απ’ έξω.
Σύντομα καταλάβαμε πως από την Λεωφόρο δεν μπορούσαμε να περάσουμε. Προχωρήσαμε πίσω από τις φυλακές και κάτω από την μάντρα Γαβαλά. Περάσαμε το ρέμα με πρόθεση να ανεβούμε προς Φάρο, για να βγούμε πέρα απ’ το Μπραχάμι. Σταματήσαμε γιατί απεκεί ακούγονταν πυροβολισμοί… Όλο και περισσότερο αντιλαμβανόμασταν το Μπλόκο μέσα στο οποίο βρισκόμασταν. Όταν πια δεν βρίσκαμε διέξοδο είδαμε το φρεάτιο του υπονόμου, που λόγω κατοχής είχε μείνει μισοτελειωμένος και αχρησιμοποίητος. Κατεβαίνουμε και προχωράμε αργά και προσεκτικά…»
Διήγηση του Κλεάνθη Τοσουνίδη για την μεγάλη έκταση του Μπλόκου, που οδηγεί τον Λόχο του ΕΛΑΣ να διαφύγει από την περιοχή μέσω του υπονόμου της οδού Λυσιμαχίας.
Πηγή: Κυριακός, Γιάννης, Εθνικοαπελευθερωτικός Αγώνας Νέα Σμύρνη – Φάληρο 1941-1945 (χ.ε.,Νέα Σμύρνη, 1983)
Φωτογραφία: Τοσουνίδης
Πριν το Μπλόκο
Οι δυνάμεις κατοχής προσπαθώντας να εισχωρήσουν εκκαθαριστικά προς τις ανατολικές συνοικίες, ανηφορίζουν στις 3 Αυγούστου 1944 την οδό Φραντζή με δεκαέξι φορτηγά με στρατιώτες και άνδρες των ταγμάτων ασφαλείας. Ο οχυρωμένος στον δρόμο λόχος του ΕΛΑΣ ακινητοποιεί το προπορευόμενο φορτηγό με μία χειροβομβίδα. Οι βολές κατά ριπές των πυροβόλων ακινητοποιούν στη συνέχεια όλη τη γερμανική φάλαγγα. Θα ακολουθήσει μάχη δύο ωρών που θα επιφέρει τον θάνατο 34 γερμανών στρατιωτών και την οπισθοχώρηση των κατοχικών δυνάμεων.
Πηγή: Μακρής, Ορέστης., Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας – Άνεμος Λευτεριάς στις ανατολικές και νότιες συνοικίες 1941-1945, (Αθήνα: Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, 1985)
Η ΑΝΑΤΙΝΑΞΗ ΤΗΣ ΓΕΦΥΡΑΣ
«Χθες την νύκτα (12/12/1944) διμοιρία του 11 KPRC παρά Λεωφ. Συγγρού (Εργοστ. ΕΘΕΛ) εις γέφυραν διεσκόρπισε εχθρικήν περιπολίαν. Την αυγήν, επιθεώρησις της γέφυρας απέδειξε ότι είχον τοποθετηθεί γομώσεις δυναμίτου»
Πηγή: Στρατηγείο ΑΡΚΦΟΡΣ – Δελτίον Πληροφοριών 13-12-1944 ώρα 19:00, στο «Εμφύλιος Πόλεμος – Από τα Δεκεμβριανά ως τις συγκρούσεις του 1947», ΓΕΣ-ΔΙΣ:2006
Θέση: Συγγρού λίγο πριν το Ιντερκοντινένταλ
ΟΙ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΓΓΛΟΥΣ
«Στις 16/12 οι Σκόμπιδες κάνουν επίθεση στο Δουργούτι με όλα τα μέσα. Ο ΕΛΑΣ δε διέθετε παρά λιγοστές αραβίδες και χειροβομβίδες. Παρόλα αυτά κρατάει με ηρωισμό τους Εγγλέζους, προξενώντας μεγάλες απώλειες. Σ’ ένα οδόφραγμα μπροστά από τις πολυκατοικίες οι ΕΛΑΣίτες Γ.Τ., Κ.Τ., Σ.Μ. και ένας ΕΠΟΝίτης, διαθέτοντας 3 αραβίδες και ένα αυτόματο, πολέμησαν μόνοι τους τρεις ολόκληρες ώρες… Το εργοστάσιο της ΕΘΕΛ το υπεράσπιζαν 4 ΕΛΑΣίτες και το κράτησαν ώρες ολόκληρες ενάντια σε εκατονταπλάσιες δυνάμεις. Μισή μέρα χρειάστηκαν οι Σκόμπιδες για να λυγίσουν την αντίσταση αυτής της χούφτας των ηρώων και να καταλάβουν της πολυκατοικίες και την ΕΘΕΛ…».
Στην ταράτσα της πολυκατοικίας μάχεται μέχρι τέλους ο επιλοχίας του ΕΛΑΣ Κλεάνθης Τοσουνίδης. Στην προσπάθειά του να διαφύγει την σύλληψη από τους άγγλους στρατιώτες θα πηδήξει από την ταράτσα σε βεράντα του δευτέρου ορόφου όπου θα καταλήξει σώος στον ακάλυπτο χώρο των πολυκατοικιών. Λίγα χρόνια μετά θα βρεθεί εξόριστος στη Μακρόνησο όπου και διαφεύγει κολυμπώντας…
Αφήγηση: Κωνσταντίνου Κοροντζή
Πηγή: «Οι Ανατολικές Συνοικίες το Δεκέμβρη του 1944 – Έκδοση 6ης Αχτίδας ΚΟΑ», (Επανέκδοση Αθήνα: Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, 1945)
ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΗ ΠΑΡΑΓΚΑ
Ένα μήνα πριν την Αποστασία, ο Γεώργιος Παπανδρέου μέσα σε ενθουσιώδη κλήμα, θέτει τα θεμέλια του νέου Οικισμού Δουργουτίου. Στην έντονα πολιτική του ομιλία τονίζει την ολοκλήρωση κατασκευής του Οικισμού εντός της τετραετίας, μαζί με την πραγματοποίηση του συνόλου των προγραμματικών δεσμεύσεων της Ενώσεως Κέντρου.
«Αγαπητοί μου φίλοι, απλοί και εργαζόμενοι και μοχθούντες άνθρωποι του λαού μας, από σας αντλώ δύναμιν, δια σας αγωνίζομαι. Δεν υπάρχει καμμία ολιγαρχία, της οποίας να υπηρετώ τα συμφέροντα. Προέρχομαι από τον λαόν και υπηρετώ τον λαόν. Και η δύναμις του λαού καθιστά την Κυβέρνησιν παντοδύναμον, εις τρόπον ώστε να ευοδώση, εις το διάστημα των τεσσάρων ετών, όλας τας επαγγελίας της.
Είμαι πράγματι ευτυχής δια την σημερινήν ημέραν, διότι θέτομεν τέρμα εις την παράγκαν και δημιουργούμεν συνθήκας πολιτισμού δια τους «Έλληνες της Μεγάλης Ελλάδος». Αυτό ήτο τότε το όνομα των και παραμένει ως μνήμη εις τας καρδίας όλων των Ελλήνων. Πολύ μακρός υπήρξεν ο χρόνος διά την αποκατάστασιν. Η αλήθεια είναι ότι η στοργή της πατρίδος ήτο μεγάλη, αλλά τα μέσα ήσαν ολίγα. Πρέπει να είμεθα δίκαιοι. Αλλά, επίσης, πρέπει να αναγνωρίσωμεν: Ο χρόνος ο οποίος παρήλθεν είναι υπέρμετρος. Είναι πλέον από 40 χρόνια. Δεν γίνεται. Δεν είναι δυνατόν έπειτα από τόσον χρόνον να επιζή η παράγκα. Το σύνθημα «θάνατος εις την παράγκαν» είναι σύνθημα καταλυτικόν και οριστικόν…»
Πηγή: Εφημερίδα «Βήμα» 10-6-1065
Φωτογραφία: Εφημερίδα «Βήμα» 10-6-1065)
ΞΑΝΘΟΥΛΑ
Μια παρέα παιδιών της ΕΠΟΝ συγκεντρώθηκε στις 29 Αυγούστου 1944 σε κατάστημα της οδού Γενναίου Κολοκοτρώνη με σκοπό να οργανώσει τα επόμενα σχέδιά της. Η συνάντησή τους καταδίδεται στα γερμανικά στρατεύματα κατοχής που τους κυκλώνουν αστραπιαία. Από τους επονίτες έξι δεν καταφέρνουν να ξεφύγουν από το μπλόκο. Σιδηροδέσμιοι διασχίζουν προς παραδειγματισμό όλο το Κουκάκι για να οδηγηθούν δίπλα στη γέφυρα του Ιλισού. Οι πέντε νέοι (Τάσος Ιωαννίδης, Πέτρος Καποτάς, Παύλος Παπακωνσταντίνου, Κώστας Δημητριάδης, Μάρκος Γαβαλάς) οδηγούνται στην κοίτη του Ιλισού, όπου τους ζητείται να καταδώσουν τις συναγωνιστές τους. Οι νέοι αρνούνται σθεναρά και εκτελούνται μέσα στο ποτάμι. Η νεαρή Αγγελική Κούλα ή Ξανθούλα αρνείται να κατέβει στο ποτάμι και φτύνοντας κατά πρόσωπο τους γερμανούς στρατιώτες εκτελείται πάνω στη Γέφυρα του Ιλισού.
Την επόμενη μέρα όσοι ΕΠΟΝίτες από το Κουκάκι σώθηκαν άφησαν στο σημείο μια αφίσα με το εξής ποίημα:
ΣΤΗΝ ΞΑΝΘΟΥΛΑ
Σ’ άρπαξε ο δήμιος απ’ τα ξανθά σου τα μαλλιά
και προσπαθούσε να σε σύρει μες στο ρέμα
ενώ των πέντε συντρόφων σου τα κορμιά
σπαρτάραγαν μες στο ζεστό τους αίμα
***
Εδώ, τους φώναξες, θα με σκοτώσετε σκυλιά
για να το δει καθένας και να νιώσει
πως από αίμα έχει ανάγκη η Λευτεριά
για να ριζοβολήσει, να φυτρώσει.
Πηγή: Επιστολή Λεωνίδα Βασιλικόπουλου στην Εφημερίδα «Ριζοσπάστης» 2/9/2005
Βουγιούκα, Μ. & Μεγαρίδη, Β., Κουκάκι – Φιλοπάππου – Γαργαρέτα (Αθήνα: Εκδόσεις Φιλιπότης, 2006)
Φωτογραφία: Μνημείο εκτέλεσης Ξανθούλας και νέων
ΒΑΣΙΛΗΣ ΖΑΝΝΟΣ
Την Πρωτομαγιά του 1948 μέλη της Οργάνωσης Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών πετούν μια χειροβομβίδα στο αυτοκίνητο που μετέφερε τον Υπουργό Δικαιοσύνης Χρήστου Λαδά στην Πλατεία Καρύτση. Η εκτέλεση του πολιτικού θεωρήθηκε ως αντίποινα του κλήματος βίας που ανέπτυσσε η κυβέρνηση έναντι των μελών του ΚΚΕ.
Ο Βασίλης Ζάννος οδηγείται από το σπίτι του στην οδό Αντισθένους 12 στο Δουργούτι στο ΙΓ’ Παράρτημα Ασφαλείας με την κατηγορία της συνέργιας στη δολοφονία του Χρήστου Λαδά.
Πηγή: Διήγηση Γεώργιου Λεπενιώτη Εφημερίδα Καθημερινή 3/11/2007 «Πως σκότωσα τον Χρήστο Λαδά»
Φωτογραφία: Εφημερίδα Καθημερινή 3/11/2007)
Το Καφενείο του Προέδρου / Καφενείο Τριανταφυλλίδη / Καφενείο Τσαλιμπούρδη / Καφενείο ΕΔΑ
Ο ιδιοκτήτης του καφενείου αποκαλούνταν «Πρόεδρος» γιατί ως τοπικός κομματάρχης (προσκείμενο στην ΕΡΕ) συγκέντρωνε όλους του κατοίκους του Δουργουτίου που προσπαθούσαν να λύσουν κάποιο του πρόβλημα.
Το καφενείο του Τριανταφυλλίδη διέθετε Juke Box. Συγκέντρωνε μεγάλη μερίδα της Νεολαίας Λαμπράκη και παλαιότερα των «Φιλελευθέρων».
Οικία Ανδρουτσόπουλου
Ξημερώματα της 21ης Απριλίου 1967 ένα αυτοκίνητο έρχεται έξω από το σπίτι του δικηγόρου Αδαμαντίου Ανδρουτσόπουλου στην οδό Ιπώνακτος. Λίγες ώρες μετά θα ορκιστεί Υπουργός Οικονομικών της απριλιανής κυβέρνησης. Ο δρόμος έξω από το σπίτι του ασφαλτοστρώθηκε μέσα σε λίγες μέρες! Στις 15 Νοεμβρίου 1973 ο Ανδρουτσόπουλος θα αναλάβει την Πρωθυπουργία μέχρι την αποκατάσταση της Δημοκρατίας το 1974.
Αφήγηση: Λεπενιώτης
